Επιβλέπων καθηγητής: Τάσος Λιάμπας
Διδάκτορας: Μαλαματή Γρόλλιου
- Τίτλος διατριβής: «Κριτικός Γραμματισμός στα Μέσα: Η περίπτωση της ελληνικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης» (Περατωμένη)
Η διατριβή διερευνά την παρουσία του κριτικού γραμματισμού στα Μέσα στην ελληνική πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία αναδιφεί το θεωρητικό υπόβαθρο του κριτικού γραμματισμού στα Μέσα και το πραγματεύεται. Επίσης, αξιοποιεί τη θεωρία των σύγχρονων αναλυτικών προγραμμάτων και των σχολικών εγχειριδίων για να μελετήσει το πρωτογενές υλικό της έρευνάς της, αποσκοπώντας να απαντήσει στο ερώτημα εάν και πώς παρουσιάζεται ο κριτικός γραμματισμός στα Μέσα στα ισχύοντα μέχρι σήμερα αναλυτικά προγράμματα σπουδών και σχολικά εγχειρίδια του δημοτικού σχολείου.
Η εργασία έρχεται να συνεισφέρει σε ένα επιστημονικό πεδίο, αυτό του κριτικού γραμματισμού στα Μέσα, το οποίο έχει συζητηθεί ανεπαρκώς (έως ελάχιστα) στην ελληνική βιβλιογραφία, ενώ παράλληλα ανοίγει δρόμους έρευνας και εφαρμογής των πρακτικών γραμματισμού στα Μέσα στο ελληνικό πρωτοβάθμιο σχολείο. Επομένως, η διερεύνηση της παρουσίας του κριτικού γραμματισμού στα Μέσα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο σε ακαδημαϊκό επίπεδο, στη θεωρία όσο και σε επίπεδο διδακτικής πράξης, βάσει των προτεινόμενων διδακτικών εφαρμογών που περιλαμβάνουν τα διδακτικά εγχειρίδια και τα τετράδια εργασιών του μαθητή, καθώς και τα βιβλία δασκάλου.
Το περιεχόμενο της διατριβής διαρθρώνεται σε δύο μέρη (θεωρητικό και ερευνητικό), με κάθε μέρος να αποτελείται από επιμέρους κεφάλαια. Όσον αφορά το πρώτο μέρος, αρχικά γίνεται μια αναλυτική αναφορά στις σημαντικότερες θεωρητικές προσεγγίσεις για τα Μέσα, η οποία ακολουθείται από: α) την παράθεση βασικών δεδομένων γύρω από την ιστορική και κοινωνική εξέλιξη του εκάστοτε Μέσου που η εργασία πραγματεύεται (ραδιόφωνο, τηλεόραση, κινηματογράφος, διαδίκτυο) και β) τη συζήτηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του καθενός. Στη συνέχεια, η εργασία προχωρά σε μια γενικότερη προσέγγιση της έννοιας του γραμματισμού και της εξέλιξής της στο πέρασμα του χρόνου, για να καταλήξει στον γραμματισμό στα Μέσα. Στις απόπειρες ορισμού του, στη σχέση του με την επίσημη εκπαίδευση και στις εκάστοτε προσεγγίσεις του. Τέλος, το θεωρητικό μέρος της διατριβής, αξιοποιώντας την τυπολογία του Douglas Kellner, όσον αφορά τις προσεγγίσεις του γραμματισμού στα Μέσα, εστιάζει στην τελευταία από αυτές, στον κριτικό γραμματισμό στα Μέσα. Πραγματοποιείται αναλυτική αναφορά στις βασικές ιδέες του κριτικού γραμματισμού, όπως διατυπώθηκαν από τον ηγέτη της απελευθερωτικής αγωγής Paulo Freire, συσχετιζόμενες παράλληλα, με τις θέσεις μερικών από τους πλέον αναγνωρισμένους κριτικούς και ριζοσπάστες παιδαγωγούς, συγκεκριμένα τους Henry Giroux, Peter McLaren και τον Michael Apple, αντίστοιχα.
Το δεύτερο μέρος της διατριβής περιλαμβάνει την έρευνα, η οποία και αποσκοπεί στο να φανερώσει εάν και πώς εμφανίζεται ο κριτικός γραμματισμός στα Μέσα στην ελληνική πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέσα από την εξέταση των κρατικών κειμένων που τη διέπουν, δηλαδή τα αναλυτικά προγράμματα (ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ) και τα διδακτικά πακέτα (σχολικά εγχειρίδια, τετράδια εργασιών μαθητή, βιβλία δασκάλου) όλων των τάξεων του ελληνικού δημοτικού σχολείου. Αρχικά, παρατίθεται η μεθοδολογία που ακολουθείται για τη συγκέντρωση και μελέτη του προς εξέταση υλικού. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται στην εργασία, κατά κύριο λόγο, είναι η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου, η οποία σε μικρή έκταση συνοδεύεται και από την ποσοτική ανάλυση περιεχομένου. Έπειτα, ακολουθεί η παρουσίαση των σταδίων της ερευνητικής διαδικασίας, διατυπώνονται τα κριτήρια επιλογής του ερευνώμενου υλικού και γίνεται αναφορά στα βασικά χαρακτηριστικά του, τη θέση του στην ελληνική πρωτοβάθμια εκπαίδευση, καθώς και το κοινωνικοπολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο εντός του οποίου σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε. Ακολουθεί η λεπτομερής παρουσίασή του: βασικά τυπικά χαρακτηριστικά, πομποί και αποδέκτες των μηνυμάτων, κατεύθυνση ανάλυσης, για να διατυπωθούν στο τέλος τα ερευνητικά ερωτήματα βάσει των οποίων συγκροτούνται και παρουσιάζονται οι κατηγορίες και υποκατηγορίες ανάλυσης του υπό έρευνα υλικού. Ενώ, παράλληλα, ορίζεται ο τρόπος προσέγγισης των κειμένων που το απαρτίζουν και η μονάδα ανάλυσης στην οποία βασίζεται η αποδελτίωση των σχετικών με το θέμα αναφορών. Το ερευνητικό μέρος της εργασίας ολοκληρώνουν τα αποτελέσματα της ανάλυσης, τα οποία συνοδεύονται από επιμέρους συμπεράσματα για κάθε κατηγορία ανάλυσης, συνδυάζοντας έτσι τα αποτελέσματα που προσπορίζει η ανάλυση του υλικού ανά κατηγορία με το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας.
Το τελευταίο και καταληκτικό κομμάτι της διατριβής απαρτίζουν τα συνολικά συμπεράσματά της, όπου απαντώνται στην ουσία τα ερευνητικά ερωτήματα μέσα από μια σύνθεση όλου του υλικού.
Επιβλέπων καθηγητής: Τάσος Λιάμπας
Διδάκτορας: Ιωάννα Σαββίδου
- Τίτλος διατριβής: «Η οπτική της Κοινωνικής Ανασυγκρότησης για το αναλυτικό πρόγραμμα και ο κριτικός γραμματισμός-Μια διδακτική πρόταση» (Περατωμένη)
Η διατριβή της εστιάζει στην αξιοποίηση της Έρευνας Δράσης για τη δημιουργία και μελέτη μιας διδακτικής πρότασης που βασίστηκε στην οπτική της Κοινωνικής Ανασυγκρότησης για το αναλυτικό πρόγραμμα και η οποία εμπλουτίστηκε με πρακτικές κριτικού γραμματισμού. Ο σκοπός της είναι η ανάπτυξη της κριτικής συνειδητοποίησης μαθητών/τριών Στ΄ τάξης Δημοτικού, οι οποίοι έμαθαν να στοχάζονται, να παρεμβαίνουν και να δρουν για τα κοινωνικά προβλήματα της περιοχής τους. Η διερεύνηση αυτής της πρότασης παρουσιάζει ιδιαίτερο θεωρητικό ενδιαφέρον, διότι η οπτική της Κοινωνικής Ανασυγκρότησης για το αναλυτικό πρόγραμμα, η σχέση της με τον κριτικό γραμματισμό και η συλλειτουργία τους για την ανάπτυξη της κριτικής συνειδητοποίησης των μαθητών δεν έχουν συζητηθεί στην ελληνική βιβλιογραφία.
Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποτελείται από την εισαγωγή, την ακολουθούν πέντε κεφάλαια και το παράρτημα. Ειδικότερα, στην εισαγωγή παρουσιάζονται συνοπτικά προηγούμενες θεωρητικές εργασίες και ερευνητικά δεδομένα σχετικά με την οπτικής της Κοινωνικής Ανασυγκρότησης για το αναλυτικό πρόγραμμα και με την εφαρμογή πρακτικών κριτικού γραμματισμού. Κατόπιν, στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται η βιβλιογραφική επισκόπηση που αφορά την οπτική της Κοινωνικής Ανασυγκρότησης για το αναλυτικό πρόγραμμα. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο, ακολουθώντας τη μεθοδολογική αρχή της περιοδολόγησης, χωρίζεται σε τρεις υποενότητες. Κριτήριο για τη διάκριση των ενοτήτων αποτέλεσαν οι κοινωνικοί και ιστορικοί συσχετισμοί που αναπτύχθηκαν στις ΗΠΑ την περίοδο του Μεσοπολέμου και επηρέασαν τη συζήτηση στην Παιδαγωγική. Στο δεύτερο κεφάλαιο με αφετηρία τα χρόνια που ακολούθησαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, παρουσιάζονται οι κοινωνικές εξελίξεις από τη σκοπιά των εκπαιδευτικών αλλαγών που επηρέασαν. Κάτω από αυτό το πρίσμα επιχειρείται η νοηματοδότηση της έννοιας του κριτικού γραμματισμού, κυρίως, μέσα από την ανάδειξη βασικών θέσεων για τον κριτικό γραμματισμό σε σχέση με τη σχολική πράξη, καθώς και μέσα από τη θεώρηση του γραμματισμού ως κοινωνικής πρακτικής. Τέλος, ως κριτική αντιπρόταση στη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση και τις συνέπειες που αυτή επέφερε τόσο στην κοινωνία όσο και στην εκπαίδευση, παρουσιάζονται βασικές απόψεις των εκπροσώπων της Απελευθερωτικής και Κριτικής παιδαγωγικής για τον κριτικό γραμματισμό που σχετίζονται με αντίστοιχες πρακτικές του.
Στη συνέχεια, στο τρίτο κεφάλαιο, ακολουθεί η παρουσίαση των μεθοδολογικών εργαλείων της εργασίας και ο τρόπος οργάνωσης της διδακτικής παρέμβασης. Η οποία πραγματοποιήθηκε σε μια τάξη Στ΄ Δημοτικού ενός δημόσιου σχολείου της περιοχής Χρυσούπολης-Καβάλας με τη συμμετοχή 20 μαθητών/τριών, οι οποίοι/ες ενεπλάκησαν σε μια σειρά από δραστηριότητες κριτικού γραμματισμού στο πλαίσιο ενός «ενοποιημένου» μαθήματος κοινωνικών επιστημών διάρκειας 110 διδακτικών ωρών. Αρχικά, παρουσιάζεται η αφετηρία/αφορμή της έρευνας, δηλαδή το πρόβλημα που επιχειρείται να επιλυθεί με τη διδακτική παρέμβαση. Ακολουθούν οι μεθοδολογικές αρχές της οργάνωσης της έρευνας και τα ερωτήματά της, καθώς και οι μεθοδολογικές αρχές του σχεδιασμού της διδακτικής παρέμβασης. Έτσι, μέσα από την βιβλιογραφική επισκόπηση αναφορικά με την Έρευνα δράσης γίνεται παρουσίαση των σταδίων και των χαρακτηριστικών της Κριτικής έρευνας δράσης, δηλαδή του βασικού ερευνητικού εργαλείου και του τρόπου που επιχειρήθηκε αυτά να αξιοποιηθούν στη συγκεκριμένη έρευνα. Επίσης, παρουσιάζονται τα εργαλεία ανάλυσης των αναφορών [Ερμηνευτική φαινομενολογία (ΕΦΑ) και Κριτική ανάλυση του γραμματισμού της σχολικής τάξης], καθώς και τα εργαλεία ανάδειξης των αποτελεσμάτων. Στη συνέχεια, αναφέρονται και αναλύονται οι παιδαγωγικές επιλογές και πραγματοποιούνται οι θεωρητικές αποσαφηνίσεις όρων και πρακτικών που πλαισίωσαν τα βασικά θεωρητικά εργαλεία της έρευνας.
Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται μέσα από τα στάδια της Έρευνας δράσης (Σχεδιασμός, Δράση, Παρατήρηση, Αναστοχασμός) και ανά ενότητα κατανόησης, ο σχεδιασμός της διδακτικής παρέμβασης, οι δραστηριότητες, η ανάλυση των αναφορών που συγκεντρώθηκαν (με βάση τα παραπάνω μεθοδολογικά εργαλεία), τα αποτελέσματα ανά ενότητα κατανόησης (από την ανάλυση των αναφορών), τα αναστοχαστικά ερωτήματα που οδήγησαν στην αναθεώρηση και στον εκ νέου σχεδιασμό των επόμενων ενοτήτων κατανόησης, καθώς και η καταρχήν οργάνωση των πρώτων συμπερασμάτων.
Στο πέμπτο κεφάλαιο της εργασίας ακολουθεί η συζήτηση των συμπερασμάτων σε σχέση με τα βασικά ερευνητικά ερωτήματα και η ερμηνευτική και κριτική συσχέτιση τους με την εκπαιδευτική πολιτική και πρακτική. Ως αποτελέσματα της έρευνας της διδακτικής παρέμβασης παρουσιάζονται η ανάπτυξη της κριτικής συνειδητοποίησης των μαθητών/τριών, ο μετασχηματισμός της προσωπικότητας των μαθητών/τριών, καθώς και η επιθυμία τους να αναλάβουν σχετικές δράσεις για τη βελτίωση της τοπικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα, παρουσιάζονται προτάσεις σχετικά με συγκεκριμένες εκπαιδευτικές αλλαγές, πάνω στις οποίες θα μπορούσε να θεμελιωθεί η εφαρμογή μιας παρόμοιας διδακτικής πρότασης στο σημερινό σχολείο, ενώ αναφέρονται οι περιορισμοί της έρευνας και οι ανάγκες που προκύπτουν για επόμενες έρευνες.
Τέλος, ακολουθεί το παράρτημα της έρευνας που χωρίζεται σε τέσσερα μέρη, στο καθένα από τα τρία πρώτα παρουσιάζονται οι εργασίες των μαθητών/τριών, η μερική απομαγνητοφώνηση των διδασκαλιών και τα κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν ανά ενότητα κατανόησης, ενώ στο τέταρτο βρίσκονται οι συνεντεύξεις των μαθητών/τριών και οι χάρτες που χρησιμοποιήθηκαν σε όλη τη διάρκεια της διδακτικής παρέμβασης.
Επιβλέπων καθηγητής: Τάσος Λιάμπας
Διδάκτορας: Μαρία Χατζηθεοδωρίδου
- Τίτλος διατριβής: «Η παραγωγή ταινιών από τα παιδιά με τη μέθοδο του project με βάση το θεωρητικό πλαίσιο της Κριτικής Παιδαγωγικής: Διερεύνηση των δυνατοτήτων για Κριτικό Γραμματισμό στα Μέσα και κοινωνική παρέμβαση» (Περατωμένη)
Η διατριβή εστιάζει στον Κριτικό Γραμματισμό στα Μέσα και ειδικότερα στην Κινηματογραφική Εκπαίδευση, για την ανάπτυξη του οποίου εφαρμόζει τη μέθοδο του project, αξιοποιώντας το θεωρητικό πλαίσιο της Κριτικής Παιδαγωγικής.
Σκοπός της παρούσας έρευνας που πραγματοποιήθηκε μεταξύ των σχ. ετών 2011-12 έως 2016- 17 είναι η διερεύνηση της επίδρασης που είχε η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών/τριών – της ΣΤ΄ τάξης ενός δημοτικού σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης, καθώς κι ενός βασικού πυρήνα μαθητών ο οποίος παρέμεινε και συνέχισε να συμμετέχει έως το τέλος της παρέμβασης – διαμέσου δραστηριοτήτων: θέασης, συζήτησης, διαλόγου, ανάλυσης και παραγωγής ταινιών, πάνω στις γνώσεις, εμπειρίες, πεποιθήσεις και στάσεις τους, όπως και στη δυνατότητά τους για κοινωνική παρέμβαση και δράση.
Τα ερευνητικά ερωτήματα που απαντά η παρούσα έρευνα είναι: α) τι αλλαγές επιφέρει η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών στο να θεωρηθούν εγγράμματοι στα μέσα; β) τι αλλαγές επιφέρει η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών στο επίπεδο των πεποιθήσεων και των στάσεων; γ) τι αλλαγές επιφέρει η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών στο επίπεδο της κοινωνικής τους παρέμβασης και δράσης;
Η διερεύνηση της εφαρμογής του Κριτικού Γραμματισμού στα Μέσα με βάση: α) τη μέθοδο project β) το θεωρητικό πλαίσιο της Κριτικής Παιδαγωγικής, που δίνει έμφαση σε αλλαγές στα επίπεδα των πεποιθήσεων, των στάσεων γ) την κοινωνική παρέμβαση και δράση των μαθητών και την ανάπτυξη της κριτικής τους συνειδητοποίησης, παρουσιάζει ξεχωριστό θεωρητικό ενδιαφέρον, καθώς υπάρχουν ελάχιστες αντίστοιχες έρευνες στη διεθνή βιβλιογραφία, ενώ απουσιάζει εντελώς από την ελληνική.
Η διάρθρωση της διατριβής αποτελείται από την εισαγωγή, την ακολουθούν τέσσερα κεφάλαια και το παράρτημα.
Στην εισαγωγή παρουσιάζεται το πρόβλημα που επιχειρεί να απαντήσει η παρούσα έρευνα, ο σκοπός και τα ερευνητικά ερωτήματα.
Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στο θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας, στο οποίο γίνεται και η επισκόπηση της βιβλιογραφίας. Η επισκόπηση ξεκινά με: 1) τη διερεύνηση των ταινιών ως μορφών δημόσιας παιδαγωγικής, 2) τη σύνδεση της Κριτικής Παιδαγωγικής και των πολιτισμικών σπουδών, 3) τον Κριτικό Γραμματισμό και τη μέθοδο Κριτικού Γραμματισμού του Paulo Freire, 4) την αναγκαιότητα του γραμματισμού στα μέσα, 5) τον Κριτικό Γραμματισμό στα Μέσα και ειδικότερα τον κριτικό κινηματογραφικό γραμματισμό, 6) την εκπαίδευση στα Μέσα στις Η.Π.Α., στην Ευρώπη και στην Ελλάδα και 7) τη μέθοδο project στο πλαίσιο της Κριτικής Παιδαγωγικής.
Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στη μεθοδολογία και στον σχεδιασμό της έρευνας. Αρχικά, γίνεται μία σύντομη επισκόπηση της βιβλιογραφίας για την κριτική εθνογραφία, καθώς αποτελεί τη μέθοδο που επιλέχθηκε να εφαρμοστεί στην παρούσα έρευνα. Παρουσιάζονται ο ρόλος της ερευνήτριας ως συμμετέχουσας παρατηρήτριας στην παρέμβαση, τα εργαλεία που επιλέχτηκαν τόσο για την καταγραφή ημερολογίου, όσο και για τις ημι-δομημένες συνεντεύξεις των παιδιών, των γονιών τους και της δεύτερης συμμετέχουσας παρατηρήτριας εκπαιδευτικού. Η έρευνα αναπτύσσεται σε μία σειρά επάλληλων κύκλων, όπου το τέλος του πρώτου συνιστά την αρχή του επόμενου, καθώς συνάδει με τις μεθοδολογικές αρχές της κριτικής εθνογραφίας, όπως και της έρευνας δράσης. Στο τέλος, παρουσιάζεται ο σχεδιασμός της έρευνας και ο τρόπος συλλογής και ανάλυσης των δεδομένων.
Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στον σχεδιασμό, στην υλοποίηση, στην εφαρμογή και στα αποτελέσματα της έρευνας. Η παρουσίαση της παρέμβασης γίνεται σε κύκλους εξελικτικά και σε ορισμένες περιπτώσεις χρονικά.
Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η συζήτηση των αποτελεσμάτων και των συμπερασμάτων της παρέμβασης, όπως και οι περιορισμοί της έρευνας καθώς και προτάσεις για μελλοντικές έρευνες.
Τέλος, ακολουθεί το παράρτημα της έρευνας, στο οποίο παρουσιάζονται το υλικό που παρήγαγαν οι μαθητές/τριες (π.χ. κείμενα, ζωγραφιές, φωτογραφίες, στίχους τραγουδιών, storyboard κ.ά.), τα κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν κατά την εφαρμογή και οι συνεντεύξεις των μαθητών/τριών, των γονέων τους και της δεύτερης συμμετέχουσας παρατηρήτριας στην παρέμβαση.
Στα συμπεράσματα της έρευνας αναφορικά με το πρώτο ερώτημα καταδείχτηκε ότι οι μαθητές: α) κατέκτησαν εξελικτικά την κριτική αυτονομία κατά τη θέαση μίας ταινίας, εντοπίζοντας, όταν υπάρχουν, τα στερεότυπα, τις άνισες σχέσεις εξουσίας και την υποβόσκουσα ιδεολογία β) χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη ευχέρεια την κινηματογραφική γλώσσα και γραμματική (κινηματογραφικούς όρους, τον ρόλο που διαδραματίζουν τα είδη των πλάνων, οι γωνίες λήψεις, η μουσική, τα εφέ, το μοντάζ), γ) κατανοούν τις συμβάσεις μιας ταινίας, αναφορικά με το πώς και από ποιους δημιουργείται μία ταινία και για ποιον σκοπό, δ) έγιναν ικανοί να ασκούν έντονη κριτική στην αισθητική των ταινιών, καθώς και κοινωνικοπολιτική κριτική στα προβλήματα που εντοπίζουν σε αυτές, ε) διακρίνουν τον ρόλο των εμπορικών και των ανεξάρτητων ταινιών, διερευνώντας την ιδεολογία, τις σχέσεις εξουσίας και τα μηνύματα που εκπέμπουν στα ακροατήρια, στ) εστιάζουν και διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο αναπαριστώνται ομάδες ανθρώπων αναφορικά με το φύλο, τη φυλή, και την κοινωνική τάξη.
Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα διαφάνηκε ότι οι μαθητές έχουν αναπτύξει το κριτικό επίπεδο της συνειδητότητάς τους, καθώς: α) εντοπίζουν τις προβληματικές καταστάσεις που προβάλλονται σε ταινίες, τις εντάσσουν στο ευρύτερο κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό πλαίσιο, διερευνούν τις αιτίες που τα δημιουργούν και προτείνουν λύσεις, β) επισημαίνουν ότι η κατανόηση του διαφορετικού μπορεί να γίνει εφικτή μέσα από τον διάλογο με τους άλλους και τη χρήση επιχειρημάτων, γ) κατανοούν τον ισχυρό ρόλο των προκαταλήψεων στη διαμόρφωση στερεοτυπικών πεποιθήσεων, στάσεων και συμπεριφορών, δ) αντιδρούν στην καταπίεση οποιασδήποτε μορφής, ε) παραδέχονται ότι υπάρχουν ταινίες που τους έκαναν να αλλάξουν στάση και πεποιθήσεις προς μία ευεργετική και θετική κατεύθυνση, στ) παραδέχονται ότι υπάρχουν ταινίες που τους ψυχαγωγούν και μορφώνουν.
Σε σχέση με το τρίτο ερώτημα της έρευνας αναδείχτηκε ότι οι μαθητές έχουν αναπτύξει κριτική συνειδητοποίηση, καθώς: α) κατανοούν τη σημασία που έχει στη ζωή η πράξη (praxis), όταν δεν παραμένουν μόνον στα λόγια, αλλά αποσκοπούν να αλλάξουν τις άδικες και άνισες κοινωνικές σχέσεις β) μπορούν πλέον να στοχάζονται, να παρεμβαίνουν και να δρουν, όταν έρχονται αντιμέτωποι με καταπιεστικές καταστάσεις που θεωρούν άδικες τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Επιβλέπων καθηγητής: Τάσος Λιάμπας
Υπ. διδάκτορας: Ανδριανή Χριστοδούλου
Τίτλος διατριβής: «Όψεις της Προοδευτικής Εκπαίδευσης στα Δημοτικά Σχολεία της Κύπρου» (Σε εξέλιξη)